Kiedy dłużnik może domagać się miarkowania kary umownej?
Miarkowanie kary umownej to jeden ze sposobów obrony dłużnika w procesie sądowym ? z reguły wytoczonym przez wierzyciela – o zapłatę kary umownej. Po zgłoszeniu przez dłużnika wniosku o miarkowanie kary sąd będzie władny do obniżenia kary umownej dochodzonej przez wierzyciela.
W praktyce wygląda to tak, że wierzyciel domaga się zapłaty np. 100 000, 00 PLN tytułem zapłaty kary wskazanej bezpośrednio w umowie, zaś sąd zasądza na jego rzecz jedynie 20 000, 00 PLN twierdząc, że do tej wysokości zmiarkował karę umowną.
Przepisy o miarkowaniu kary umownej mają swoje rzeczowe uzasadnienie. Zastrzeżenie w treści umowy kary umownej pozwala dochodzić wierzycielowi zapłaty kwoty określonej w umowie jako naprawienia szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez dłużnika.
Nie ma żadnych przepisów, które bezpośrednio ograniczyły wysokość zastrzeganej kary umownej. Warto także zwrócić uwagę na to, że czasem celem ustalenia w umowie kary umownej za określony rodzaj naruszenia umowy przez dłużnika, ma na celu jedynie zdyscyplinowanie dłużnika do zwrócenia szczególnej uwagi, na poprawne wykonanie tego elementu kontraktu. Wówczas wysokość kary może być ustalana w znacznej wysokości, bo strony mają nadzieje, że dłużnik nie dopuści do spełniania się warunków zapłaty kary. Co jeśli jednak do tego dojdzie? Może być i tak, że wysokość zastrzeżonej w umowie kary wielokrotnie przewyższy wartość poniesionej przez wierzyciela szkody z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez dłużnika.
W takich wypadkach dłużnik może powołując się na fakt, że kara jest rażąco wygórowana żądać zmiarkowania (zmniejszenia) przez sąd wysokości należnej wierzycielowi kary umownej. W takim procesie to nie wierzyciel, lecz dłużnik będzie musiał wykazać wysokość szkody poniesionej przez wierzyciela, żeby uzasadnić zarzut rażącego wygórowania kary umownej.
Innymi sposobami wykazania, że zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana jest prezentacja jej wysokości w odniesieniu do wartości całego świadczenia, jaki miał spełnić dłużnika, lub też w relacji do innych kar umownych zastrzeżonych w umowie. W jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy uznał, że skoro kara umowna przewidziana za opóźnienie w realizacji zobowiązania jest znacznie wyższa (dwukrotnie) od kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy przez wierzyciela z winy dłużnika (a zatem z uwagi na bardziej istotne uchybienie dłużnika niż samo opóźnienie), to kara z opóźnienie jest rażąco wygórowana.
Miarkowanie wysokości kary umownej w oparciu o zarzut rażącego jej wygórowania jest dopuszczalne także w wypadku, gdy dłużnik wykaże, że naruszone przez niego obowiązki kontraktowe były mniej istotne, niż te które wykonał bez zarzutu bądź w wypadku gdy, samo naruszenie nie było istotne (np. nieznacznie przekroczenie terminu).
Dłużnik może także żądać miarkowania kary umownej z powołaniem na to, że obowiązek sankcjonowany karą umowną został w znacznej części wykonany. To kiedy zobowiązanie wykonane jest w ?znacznej części? będzie zależało od konkretnego przypadku. Podstawą takiego zarzutu musi być stwierdzenie, że godny interes wierzyciela został w sposób prawidłowy zaspokojony. Nie będzie tak w wypadku, gdy częściowe spełnienie świadczenia nie będzie miało dla wierzyciela zupełnie żadnego znaczenia.
Jak zgłosić wniosek o miarkowanie kary umownej?
Wniosek miarkowania kary umownej najczęściej zgłaszany jest w procesie o zapłatę kary wytoczonym przez wierzyciela. Nie ma jednak przeciwskazań, żeby dłużnik sam wystąpił do sądu przeciwko wierzycielowi z powództwem o ustalenie, że nie jest zobowiązany do zapłaty kary umownej w określonej wysokości.
Przepisy prawa nie wskazują na to, w jaki sposób należy dokonać zgłoszenia takiego zarzutu, więc można to zrobić w każdy możliwy sposób (ustnie na rozprawie, pisemnie w piśmie procesowym).
Często uznaje się, że samo zgłoszenie przez dłużnika wniosku o oddalenie powództwa o zapłatę kary oznacza, że dłużnik poniósł zarzut miarkowania kary umownej. Nie ma jednak gwarancji, że sąd tak przyjmie, dlatego moim zdaniem najlepiej jest złożyć osobny wniosek w tym zakresie.
Jeśli dłużnik podnosi także inne zarzuty (np. że umowa jest nieważna lub twierdzi, że zobowiązanie zostało wykonane należycie) to warto wskazać, że wniosek o miarkowanie kary umownej zgłaszany jest z ostrożności procesowej, na wypadek gdyby sąd nie przychylił się do innych zarzutów dłużnika.
