Jak uchylić się od czynności dokonanej pod wpływem błędu?

Zawarłeś umowę w mylnym przekonaniu, co do jej przedmiotu albo co do statusu swojego kontrahenta? A może druga strona transakcji celowo wywołała u ciebie mylne przekonanie w zakresie stanu faktycznego, bądź konsekwencji prawnych umowy? Zastanawiasz się, jakie są twoje uprawnienia w takich przypadkach? Z treści niniejszego artykułu dowiesz się:

• Kiedy błąd stanowi podstawę nieważności umowy,
• Czym różni się błąd istotny od podstępu,
• Jakie kroki prawne należy podjąć celem uchylenia się od skutków błędu.

Błąd istotny

W różnych sytuacjach życiowych może dojść do zawarcia umowy, bądź złożenia oświadczenia pod wpływem błędu. Nie każdy jednakże błąd uprawniać cię będzie do wycofania się z powziętych uprzednio czynności prawnych. Przypadki, w których będzie to możliwe zależne są od rodzaju ww. czynności, a także okoliczności jej towarzyszących. W tym zakresie wyróżnić można następujące przypadki:

1. gdy złożysz jednostronne oświadczenie woli (są to przypadki, gdy skutki prawne nie są zależne od woli innego podmiotu niż składający oświadczenie woli, np. wypowiedzenie umowy, uznane ojcostwa) ? w takim wypadku możliwe jest uchylenie się od błędu, gdy:
   • dotyczy on treści objętej ww. oświadczeniem (np. błędne przekonanie o okolicznościach albo skutkach prawnych ich powzięcia),
   • jest błędem istotnym, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdybyś nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłbyś oświadczenia tej treści,
2. gdy błąd dotyczy umowy lub innych czynności prawnych, w których występują inne strony ? do uchylenia się od skutków takiego błędu musisz wykazać istnienie dodatkowej okoliczności:
   • błąd musi bowiem zostać wywołany przez drugą stronę będącą adresatem twojego oświadczenia woli, chociażby bez jej winy, albo gdy osoba ta wiedziała o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć i mimo to nie poinformowała cię o tym fakcie. Konieczność wykazywania tych okoliczności nie zaistnieje, gdy dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

Jako przykłady błędów istotnych wskazuje się: błędne przekonanie, że kontrahent jest producentem danego rodzaju towaru, błąd co do ceny nabywanego towaru bądź usługi, czy też co do jakości nabywanej rzeczy zindywidualizowanej (oznaczonej co do tożsamości. Przy czym w tym ostatnim przypadku możliwe jest alternatywnie wykonanie uprawnienia z tytułu rękojmi albo uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.

Sytuacją szczególną jest tzw. zniekształcenie woli przez posłańca. W roli tego ostatniego najczęściej występuje poczta, firma kurierska, bądź telekomunikacyjna. Jeżeli podczas przekazywania, w ten sposób, wiadomości zawierającej prawnie istotne oświadczenie doszłoby do jej zmiany, to możesz powołać się w takim wypadku na instytucję błędu. Pamiętaj jednakże, że i wtedy konieczne jest wykazanie pozostałych, ww. przesłanek uprawniających do tego.

Podstęp drugiej strony umowy albo osoby trzeciej

Kwalifikowaną postacią błędu jest podstęp, czyli sytuacja, w której błędne przekonanie dotyczące transakcji wywołałby w tobie twój kontrahent celowo (podstępnie). Co ważne, w takim przypadku mógłbyś uchylić się od takiej umowy nawet, gdyby błąd nie był istotny oraz nie dotyczył jej treści.

Podstęp osoby trzeciej (nie będącej stroną umowy) jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiłaby o nim ciebie albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Uchylenie się od czynności prawnej (umowy)

Samo złożenie oświadczenia pod wpływem błędu na czyni go bezwzględnie nieważnym. Aby zaistniał taki skutek konieczne jest powzięcie dodatkowych kroków. Jeżeli chciałbyś uchylić się od skutków swojego oświadczenia woli złożonego innej osobie, powinieneś złożyć jej kolejne oświadczenie o odpowiedniej treści oraz w formie pisemnej. Należy w nim powołać się na uprzedni błąd, wykazać zaistnienie stosownych przesłanek oraz oświadczyć, że uchyla się od skutków prawnych czynności dokonanej pod jego wpływem.

Pamiętaj jednakże, że uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku od dnia wykrycia błędu.