Co to jest klauzula prorogacyjna?

Podczas negocjacji umowy spotkałeś się z propozycją dodania klauzuli prorogacyjnej do umowy? Czy też sam zamierzasz ją wprowadzić i zastanawiasz się nad ważnością takiego postanowienia? A może zastanawiasz się, jak wyłączyć skuteczność takiego postanowienia umownego? Z treści mojego wpisu dowiesz się o tym:

• Czym jest klauzula prorogacyjna,
• Czy klauzula prorogacyjna może zostać wprowadzona do każdej umowy,
• Jaki wpływ na postępowanie sądowe ma klauzula prorogacyjna,
• W jakich przypadkach klauzula prorogacyjna nie będzie stosowana.

Klauzula prorogacyjna – definicja

Przez klauzulę prorogacyjną rozumie się dodatkowe postanowienie umowne, mocą którego strony zmieniają właściwość miejscową sądu uprawnionego do rozpoznania sporów wynikłych na tle danego stosunku prawnego. Tym samym strony wyłączają stosowanie zasad ogólnych ustalania właściwości miejscowej sądu.

Zgodnie bowiem z podstawową zasadą obowiązującą w tym zakresie, sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu, bądź ma swoja siedzibę pozwany. Mocą klauzuli prorogacyjnej można zatem postanowić, że sądem właściwym będzie, czy to sąd, w którego okręgu zamieszkuje powód, czy też ta strona, która występuje z powództwem.

Co ważne, sąd bierze wskazany faktu pod uwagę z urzędu. Jeżeli tego nie uczyni i wyśle pozew drugiej stronie postępowania. Pozwany powinien podnieść zarzut braku właściwości miejscowej sądu przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Jeżeli tego nie uczyni, sąd rozpozna sprawę, mimo iż nie był miejscowo właściwy.

Odmianą klauzuli prorgacyjnej jest zapis na sąd polubowny. Wprowadzenie go do umowy ma ten skutek, że wyłącza daną sprawę spod jurysdykcji sądów powszechnych. W razie zatem skierowania pozwu do takiego sądu, druga strona może podnieść stosowny zarzut, a w konsekwencji sąd odrzuci pozew nie rozpoznając go merytorycznie.

Kiedy nie można stosować klauzuli prorogacyjnej

Klauzule prorogacyjne nie zawsze wszakże mogą być stosowane. Ustawodawca przewidział kilka przypadków, w których zasada swobody stron zostaje w tym zakresie ograniczona. Pierwszy z tego typu przypadków odnosi się do przepisów regulujących właściwość wyłączną. Mają one pierwszeństwo nad ewentualną klauzulą prorogacyjną. Tego typu właściwość ustawodawca zastrzegł m.in. dla powództwa:

• o własność lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości,
• z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych,
• w sprawach małżeńskich oraz między rodzicami a dziećmi.

Właściwość wyłączną określono również w wielu przypadkach postępowań nieprocesowych. Należy do nich bardzo szeroki wachlarz spraw m.in.: sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli, sprawy z zakresu prawa rzeczowego, czy też sprawy rejestrowe.

Kolejny przypadek odnosi się do postępowania pojednawczego. Ustawodawca zastrzegł bowiem w tym przypadku, że o zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika.

Ostatnią grupę stanowią umowy zawierane przez przedsiębiorców z konsumentami. Jeżeli przedsiębiorca korzysta z wzorca umowy lub narzuca jej treść konsumentowi, a klauzula ta nie była przedmiotem negocjacji stron, to sąd może uznać ją za niedozwoloną klauzulę umowną, która nie będzie wiązać konsumenta.

We wskazanych powyżej przypadkach klauzule prorogacyjne nie będą stosowane, a właściwość sądu należy określić zgodnie z ogólnymi zasadami prawa procesowego. W tożsamy sposób powinno się postąpić, gdy strona kwestionuje ważność umowy, w której klauzula prorogacyjna została zawarta.

Rola klauzul prorogacyjnych

Reasumując, omawiane dodatkowe postanowienie umowne może okazać przydatnym sposobem zniechęcenia przeciwnika do wystąpienia z powództwem. W szczególności, gdy sprawa miałaby się toczyć przed odległym sądem, bądź sądem polubownym. Najczęściej narzuca ją strona silniejsza wskazując właściwość sądu, w którego okręgu ma swoją siedzibę. Pamiętać wszakże należy, że w niektórych przypadkach klauzul prorogacyja nie może być stosowana.