Zwłoka dłużnika oznacza sytuację, w której dłużnik nie spełnia swojego świadczenia we właściwym terminie (tj. nie zachowuje się zgodnie z zawartą umową) i to z powodów, które leżą po jego stronie (za które jest on odpowiedzialny).
Zwłoka dłużnika skutkuje powstaniem po stronie wierzyciela szeregu uprawnień. W zależności od rodzaju umowy, te uprawnienia mogą się od siebie nieco różnić, jednak poniższe zasady są wspólne dla wszystkich umów.
Po pierwsze w wypadku zwłoki dłużnika, wierzyciel może żądać od niego spełniania świadczenia. Takie żądanie może przyjąć również powództwa do sądu o wykonanie umowy np. powództwa o zapłatę określonej sumy pieniężnej.
Oprócz żądania spełnienia umowy wierzyciel może domagać się od dłużnika odszkodowania za to, że świadczenie zostało spełnione po terminie. W wypadku kwoty pieniężnej takim odszkodowaniem będą z reguły odsetki. W wypadku innych świadczeń zakres szkody uzależniony jest od kształtu konkretnej umowy.
Istotne jest jednak to, że na szkodę, którą będzie musiał naprawić dłużnik wchodzą bezpośrednie straty poniesione przez wierzyciela (np. wynagrodzenie dla osób, które miały pomóc wierzycielowi odebrać i rozładować zamówiony towar, którego dłużnik ostatecznie nie przywiózł), ale także utracone korzyści (np. utracone zyski spowodowane tym, że dłużnik miał dostarczyć i zamontować w fabryce wierzyciela określone urządzenie produkcyjne, które miało generować zysk, a spóźnił się z jego dostarczeniem, przez co wierzyciel nie mógł prowadzić produkcji).
W pewnych sytuacjach zwłoka dłużnika skutkuje może skutkować powstaniem po stronie wierzyciela uprawnienia do tzw. zastępczego wykonania umowy. Szczegółowe zasady wykonania zastępczego znowu zależą od rodzaju łączącej stron umowy.
W przypadku, gdy jej przedmiotem jest określona ilość rzeczy zamiennych tj. oznaczonych tylko co do gatunku (np. tona jakiegoś surowca), wówczas w sytuacji zwłoki dłużnika, wierzyciel może nabyć na jego koszt odpowiednią ilość tych rzeczy. Wierzyciel będzie mógł zatem żądać od dłużnika zapłaty środków za nabycie tych rzeczy (i to po cenie, jaką za nie zapłacił o ile pozostaje on w granicach cen rynkowych), a także naprawienia szkody wynikającej ze zwłoki (czyli np. kosztów dojazdu po inny towar, utraconych zysków związanych np. z zatrzymaniem produkcji na skutek braku surowca, którego miał dostarczyć dłużnik).
Jeśli świadczenie dłużnika polega na działaniu (np. wykonania usługi) lub zaniechaniu (np. powstrzymaniu się od zagradzania dostępu do nieruchomości), w przypadku jego zwłoki wierzyciel może domagać się przed sądem zezwolenia na wykonanie na koszt dłużnika określonych czynności lub usunięciu ? również na jego koszt ? wszystkiego co dłużnik uczynił wbrew treści zawartej umowy (np. usunięciu gruzu tarasującego wjazd na nieruchomość). W nagłych wpadkach wierzyciel może wykonać powyższe czynności nawet bez upoważnienia sądu.
W każdym z powyższych wypadków wierzyciel zachowuje uprawnienie do żądania od dłużnika naprawienia szkody, jaką poniósł na skutek zwłoki dłużnika.
W określonych sytuacjach zwłoka dłużnika może prowadzić do unicestwienia całej umowy. O tych przypadkach opowiem w następnym wpisie.
